​

           Сабый к18еле-быяла,

                        3а73ы6 7а4ылма-ыуала

 

           Ата-2с2л2р, 3е66е8 0с0н!

Бармаҡ  уйындары

​

Бармаҡ  уйыны   балаларға  бик   оҡшай. Улар  бәләкәй   шиғырҙар, ҡыҫҡаҡ  йырҙар  менән  дә  башҡарылырға  мөмкин. Уйын  массажы  балаларҙың  фантазияһын     үҫтерә. Балаларҙың  телмәр   үҫеше  кимәле    ҡул  суҡтары   менән   тығыҙ   бәйләнештә. Бармаҡ  уйындарын   уйнағанда   балаларҙың   бер  юлы ҡул   суҡтарының   координациалары  нығына  һәм  шул  уҡ   ваҡытта,  телмәр   үҫеше   лә   күҙәтелә. Уйын  ваҡытында   бөтә  бармаҡтарҙа   ҡатнашһа,  бигерәктә  исемһеҙ   һәм  сәтәкәй  бармаҡтар  айырыуса  йоғонтоһо ҙур.

​

Мәҫәлән :  

Әтәс  ҡойма   башында,

Алтын   тараҡ   башында.

Йоҡонан  тора   иртүк,

Ҡысҡыра   ул  ки–ки-ри-к1к.

​

Урта 32м сы4ана7  барма7тар6ы баш барма77а тер2йбе6.С2т2к2й 32м 3у7 барма7тар 09к2 к1т2релг2н.

 

Танышайы7, мин- 7уян,

Урман эсенд2 оям.

Бары тик оямда 4ына

!6емде батыр тоям.

​

№у7 32м урта барма7тар яр6амында 7уянды8 7ола7тарын я3айбы6. С2т2к2й, сы4ана7 барма7тар6ы баш барма77а тер2йбе6.

Тирм2м тора к0м0ш ке1ек

Йыл4а ярында.

Хуш е9ле с2ск2л2р 192

Тир2-я4ында.

 

 

Халыҡ   уйындары

​

                Хәҙерге   ваҡытта  балалар   араһында   элек - электән  йәшәп  килгән   халыҡ   уйындары   онотола   бара.    Улар,   әйтерһең,  халыҡтың   яҡшы   уйындары  тураһында   бер ҙә   ишеткәне   юҡ.  Шу4а  к1р2, бе6  балаларыбы6  мен2н халы7  уйындарын  6ур  тел2к  мен2н  0йр2н2бе6  32м   уйнайбы6.   С0нки, халы7  уйындары   беҙҙең   иң   ҡиммәтле   мираҫтарыбыҙҙың   береһе   бит.   Уларҙың   тәрбиәүи  әһәмиәте   бер   ҡасан    да   кәмемәй,   сөнки    улар    халыҡтың   хеҙмәт  итеү   барышында   барлыҡҡа    килгән.

         Башҡорт   халыҡ  эпосы, легенда   һәм   әкиәттәренән    күренеүенсә,   уйындар,   төрлө   ярыш-һынауҙар    борон-борондан    халыҡ   тормошонда    бик   ҙур   һәм   мөһим    урын    алып   килгән.

Ололарҙың   һөйләүе   буйынса,   борон   балаларҙы,   мәргәнлеккә,   сослоҡа   өйрәтеү   маҡсатында,   аҡһаҡалдар   балалар   араһында   балдаҡ   атыш, шар,   бура, туп   һуғыу   кеүек  махсус   ярыштар   ойошторор   булғандар. Физик   һәм   әхләки   яҡтан    сыныҡтырыуға    ҡоролған   бындай   уйындар,   асылда,  һунарсының,   малсының,  балыҡсының   көндәлек  хеҙмәте   өсөн   мотлаҡ   күнекмә   булып   торған.

          Шулай   итеп,  халыҡ   уйындары  халыҡтың  тормошона   һәм   шөғөленә   тығыҙ   бәйләнгән,  борон-борондан   баланы    көтөргә   әҙерләү   сараһы   булып   хеҙмәт   иткән. Балалар  уйыны    йыл   миҙгеленә  ҡарап   та   төркөмләнә,  сөнки уларҙың  ҡайһы   берҙәре -ҡыш,  икенселәре -яҙ,  өсөнсөләре-йәй   һәм  көҙ  көндәрендә   генә   уйнала. Уйындарҙы   балалрҙың   йәш   үҙенсәлектәренә  ҡарап  та   айырып  була. Бәләкәйҙәр   өсөн,  мәҫәлән,  драмалы   уйындарҙың   ябай  төрҙәре   хас.  Баланың  тормош  сығанағы   булып  ғаилә   иҫәпләнә.  Шуға  күрә   лә,   кесе   йәштәге  балалар  үҙҙәренең   уйындарында   күбеһенсә   ғаилә  тормошонда  булған  ваҡиғаларҙы,  ата   менән   әсәнең  ҡыланыштарын   кәүҙәләндерергә   тырыша. Уларҙың   уйын   репертуарында,  асылда,  ата -  әсәләренең   профессияһы  уҡытыусы,  табип, һатыусы,  шофер,  тракторсы,  осоусы,  төҙөүсе  һ. б.  сағылған   уйындарҙы   күҙәтергә  мөмкин.  Ҡыҙ   балалар,  ғәҙәттә,  ҡурсаҡ   уйнатырға   яраталар. Ҡурсаҡты    улар   ысын   сабыйҙай   күреп   кейендерә,   ашата,  урамға   алып   сыға,   йоҡлата …  Бындай   уйындарҙа   бала,   ата - әсәһенә  оҡшарға   тырышып,   уларҙың   хәрәкәттәрен,  ҡыланыштарын   ҡабатлай  һәм   шуның   менән  ололар   тормошона   ҡатнашырға   ынтылышын   теләген   белдерә.  Был   иһә   балала,  беренсенән,  ата - әсә   һөнәренә   хөрмәт   тойғоһо   тәрбиәләй   һәм,  икенсенән,  уның   төрлө   яҡлап    йылдам   үҫеүенә   булышлыҡ  итә. Уйындарҙы   уйнатҡанда   бигерәк  тә   түбәнәгеләрҙе   иҫтә  тоторға   кәрәк: физик   һәм   рухи   яҡтан   тәрбиәүи   әһәмиәте, дөйөм   белем  биреү   ҡеүәһе. Был   маҡсаттарҙың    тормошҡа   ашыуы   уйынды   ойоштора белеүгә  бәйләнгән. Бер   үк   уйын   менән    баланы   төрлөсә   тәрбиәләргә   мөмкин: 1. сәләмәтлеген    нығытыу:  2. тормошта   кәрәкле   хәрәкәт к1некм2л2рен 16л2штере1; 3. ижад ите1 32л2тлелеген 19тере1;     4.ыңғай әхлаҡ  сифаттарын, ихтыяр  көсөн   булдырыу; 5.үҙ  аллылыҡ,  активлыҡ  32м баш7а т0рл0 3ы6аттар т2рби2л2рг2 м0мкин.

Башҡорт   халыҡ  уйындарының  күбеһе  һанашмаҡ  әйтеүҙән  башлана.  Мәҫәлән, «Эн2 мен2н еп», «Йөҙөк кемдә?», «Айыу - б1ре», «Йәшерәм яулыҡ», «Айыу менән ҡуяндар»,  «Баҫтырышмаҡ» уйындарында  балаларҙан  зирәклек, аңлылыҡ, уяулыҡ, тапҡырлыҡ, сослоҡ, йылғырлыҡ, баш  әйләнмәүе, ҡулдарҙың  һиҙеүсәнлеге, иғтибарлыҡ кеүек  сифаттарҙың   булыуы  талап  ителә.

            Халыҡ  «уйындарҙа - хәрәкәт,  хәрәкәттә - бәрәкәт»   тип   юҡҡа  ғына   әйтмәгән.  Сөнки,   балалар   өсөн   уйын   ҡоро   хәрәкәт   кенә   түгел, 2  донъя   көтөргә   әҙерләнгән   хәрәкәт.   Уйын  бала   өсөн -ул  дәртле   йәшәйеш  һәм   һәр   яҡлап   йылдам   үҫеш  сығанағы, халыҡтың   шөғөлөндә,  ғөрөф-ғәҙәәтәрендә   һәм   рухында   тәрбиә   алыу   сараһы, донъяны,  тормошто   танытҡан   уҡыу   һәм  көс-ғәйрәтте,  таҫыллыҡты   үҫтергән   хеҙмәт   мәктәбе.

 

Ата- 2с2 7ола4ына

​

 «?ара нинд2й матур 7ы6ы7ай, с0нки ул к1лд2к кейг2н!», «Илшат ашын ашап б0тт0, ул  6ур,  3ин х26ер  19м2й3е8 инде», «Г0лшат х2рефт2р6е таный, 2 3ин..» Б0г0н бала т2рби2л21се ата- 2с2й62р  йыш 7ына 16 бала3ын баш7алар мен2н  са4ыштырыу6ан, был турала у4а 7ыс7ырып 2йте162н тартынмай.

 Психологтар 2йте1енс2, са4ыштырыу6ы8 32р т0р0 баланы8 16ен2 бул4ан ышанысын ю77а сы4ара. Ул бары тик ата-2с23ене8 0м0т0н а7лай алмауын тойоп, 16ен2 бикл2н2с2к кен2. №2р баланы8 16ене8  темпераменты 32м 19еше1 ти6леге бар, шуны8 0с0н д2 уны баш7а балалар мен2н  са4ыштырыр4а ярамай, 4аил2л2ге балалар6ы ла  бер-бере3ен2 0лг0 итеп 7уйма4ы6.

Тормошта  у8ышлы булыу 0с0н бала ирекле ш2хес булыр4а тейеш. Бер кем мен2н д2 са4ыштырмайса, к18елен 19тереп кен2 торо4о6, шул ва7ытта бала4ы6 3е66е тик 7ыуандырып 7ына й2ш2й2с2к.

​

​

 "С2л2м2тлек"тура3ында м272лд2р

​

• С2л2м2т3е6 – с2ск23е6.

• №ау булма4ан зат 32р ер62 л2  ят.

• №аулы7 етешм232, ул 32р ва7ыт ауыр тойола.

• «се тир62н  3аулы7 т2мл2нер.

• №аулы4ы ю7ты8 – зары бар. №аулы4ы  бар6ы8- заты бар.

• №аулы7тан айырылма3а8, 32р ауырлы7ты е8ер3е8.

• Ял7ау йо7о4а туйма9, 3аулы77а у8ма9.

• Ва7ыт 7айтма3а ла,  3аулы7 7айтыр.

• №аулы7 буйында бул3а ла, башында булмауы м0мкин.

​

​